Antwerpen Sharing City? Een inkijk in de aanpak en deeleconomie-experimenten in de stad.

door Gert Vandermosten  - projectleider Stadslab2050 bij Stad Antwerpen | Stadsontwikkeling

Introductie door Samantha van den Bos:

Als geboren en getogen Antwerpse blijf ik een warm hart toe dragen aan de stad. Antwerpen is een bijzondere stad, met veel verborgen schatten. Wat in Amsterdam sneller aan de grote klok wordt gehangen, wordt in Antwerpen discreet mee omgegaan. Het creëert soms een gevoel van een mysterieuze stad ook wel. Een van de verborgen parels van de stad, is het Stadslab2050. Een labo dat in tegenstelling tot het centrale bestuur, veel ruimte heeft voor experiment en open naar de toekomst durft te kijken. Ik twitterde laatst: “Stadslab2050 maakt de Antwerpenaar weer trots”, en dat beaam ik vandaag nog steeds. Ik vond het een verrijking om de deeleconomie mee te verkennen in m’n eigen stad, en vanuit shareNL in Amsterdam een bijdrage te kunnen leveren. Gert vertelt er zelf meer over.

Stadslab2050 is een Antwerps stedelijk labo waarin we stedelijke uitdagingen  verkennen en experimenten errond opzetten. ‘We experimenteren een toekomst’ zeggen we. En dat menen we ook . Onze aanpak is om, samen met bedrijven, burgers, universiteiten experimenten op te zetten om te onderzoeken hoe die duurzame stad van de toekomst er nu moet uitzien. Want dat is een hele opgave, zo’n duurzame stad gaan maken. En die uitdagingen waar we voor staan zijn ook niet in een, twee, drie op te lossen. Ze zijn  heel complex, met elkaar verweven en hapklare oplossingen liggen niet zomaar voor het rapen. Een wat slimme stad hanteert daarom de aanpak om al doende te leren en via een stadslab of ‘urban living lab’ innovaties in de stad uit te proberen. En zo willen wij via innoveren, leren en inspireren de toekomst van onze duurzame stad mee maken.

Sinds begin 2016 hebben we in ons stedelijke labo ons oog laten vallen op thema deeleconomie.  Als trend dook het al regelmatiger op in ons lab. Zo hebben we  in ons modespoor een experiment rond  de eerste Antwerpse modebibliotheek, of kreeg je in ons traject over voeding ideeën om een gedeelde keuken uit te bouwen. Delen leeft alleszins.

Maar ook op een ander niveau stellen we ons vragen bij het delen. Want wanneer draagt dit fenomeen nu eigenlijk echt bij aan de duurzame toekomst van de stad. Gaan we als stad, overheid en burgers allemaal ‘disrupted’ worden door Uber, Airbnb of een Peerby? Hebben die platformen nu positieve effecten op milieu, inclusie of het economische weefsel van de stad? Het ideale moment ook om die vraag te stellen bleek, want ook organisaties als Ouishare zetten in  2016 eventjes de puntjes op de i door hun jaarlijks forum “After the Goldrush” te dopen.

Allereerst, hoe ziet de Antwerpse deeleconomie er momenteel uit? Wij gingen aan de slag met het ecosysteem van shareNL en lijstten de Antwerpse actieve platformen op. Algemeen blijkt dat de sector nog niet zo groot is als bijvoorbeeld  in Amsterdam, op  vlak van actieve grote platformen hinken we zeker achterop bij Nederland. Wat opvalt is dat sectoren als ruimtes delen, goederen delen of mobiliteitsdiensten delen meer aanwezig zijn dan energie, zorg of voeding delen. Co-working is de laatste jaren wel sterk in opmars. De initiatieven zijn een mix van zowel commerciële platforms als organisaties die proberen meer maatschappelijke doelen te bedienen via de deeleconomie. Denk maar aan Antwerpen op wieltjes, het platform dat kinderfietsen deelt.

Langs de andere kant is zo’n momentopname al meteen achterhaald. In Antwerpen zijn zien we veel jonge start-ups die vaak heel wat elementen van de deeleconomie met zich meenemen. Deze markt is continue in beweging.  De stedelijke organisatie ondersteunt dergelijke start-ups met een heel ecosysteem. Ook op vlak van open data zet Antwerpen stappen en ontsluit ze haar kennis voor derden. Boeiende ontwikkelingen van de laatste jaren is het eigen “mobility as a service” platform MaaS naar voorbeeld van Helsinki. Of het bekroond stedelijke Antwerp City Platform, een platform dat digitale dienstverlening moet optimaliseren. Op dat vlak zet Antwerpen als overheid een infrastructuur klaar waarop de deeleconomie kan inhaken. De stad kijkt ook naar de toekomst en probeert de blockchain golf die op haar afkomt goed te benutten.

Als stedelijk labo was onze insteek voor ons traject rond deeleconomie niet meteen om zelf nieuwe platformen te lanceren. Het is meer een zoektocht om barrières in het gebruik van de deeleconomie (voor een duurzame stad) te slechten. Via een aantal workshops proberen we met stakeholders uit de stad relevante experimenten rond barrières op te zetten. De deeleconomie claimt bijvoorbeeld inclusie te bevorderen, maar slaagt daar niet zozeer in. Het blijft de gegoede middenklasse die aan het delen gaat.. Een van onze experimenten droomt ervan om complementair aan het bestaande bibliotheeknetwerk de boeken bij particulieren te ontsluiten. Nu niet zomaar elk boek, maar juist die boeken van mensen met een migratie-achtergrond. Antwerpen is een hyperdiverse stad met 198 nationaliteiten, dat aanbod kunnen we als overheid niet voorzien. Maar in de huiskamers zit wellicht een schat aan anderstalige literatuur verborgen waarmee wij zowel inclusie als kennisverspreiding kunnen bevorderen.

Andere experimenten draaien bijvoorbeeld rond vertrouwen, de basis ‘currency’ in de deeleconomie. Hoe kunnen we vertrouwen in delen versterken, moet dit misschien met 1 centrale login voor burgers uit de stad. Die allen een A-profiel hebben voor de stedelijke website. Kunnen we daarmee de toegang tot bepaalde deelplatformen faciliteren en zo het wantrouwen van burgers wegnemen? Of moeten er zelfs incentives aan te pas komen. Zouden we de A-kaart, een spaar- en voordeelkaart van de stad kunnen gebruiken om delen een duw in de rug te geven? Of moet dat eerder met een digital currency op de blockchain gedaan worden?  En kan je ook daken delen in steden? Is air-b-roof de volgende ‘unicorn’?

De experimenten staan nu nog in de kinderschoenen. We zijn volop bezig om het stappenplan voor deze experimenten op te zetten. Sommige ideeën blijven wellicht in de ideeënkast, van andere weten we dat ze nu al in uitwerking zijn. We gaan het komende jaar hier verder mee aan de slag in ons labo en hopen uit deze experimenten zowel lessen te trekken (zowel voor aanbieders als overheid) als een beweging in de stad op gang te brengen rond het potentieel van de deeleconomie voor een duurzame stad (en natuurlijk ook wanneer niet).